Λίστα αντικειμένων
Πάνε περί τα δυόμισι χιλιάδες χρόνια από την εποχή που ο Σουν Τζου, στο διασημότερο ίσως βιβλίο περί στρατηγικής, την Τέχνη του Πολέμου, ανέφερε πως «αν ξέρεις το εαυτό σου, τον αντίπαλο και το περιβάλλον δεν πρόκειται να χάσεις ούτε μια φορά σε 100 μάχες». Το μότο αυτό εξακολουθεί να είναι όσο επίκαιρο ήταν και όταν γράφτηκε, μιας και η ανθρώπινη φύση ελάχιστα έχει αλλάξει μέσα σε δυόμισι χιλιάδες χρόνια, οπότε η αυτογνωσία και η γνώση περί του αντιπάλου παραμένουν σταθερές μεταβλητές για τις οποίες η επιστήμη έχει διευρύνει και εμβαθύνει κατά πολύ: πλέον, μέσω της χαρτογράφησης του ανθρωπίνου εγκεφάλου που για πρώτη φορά μας έδωσε τη δυνατότητα να γνωρίζουμε πως ακριβώς συνδέονται εκατό δισεκατομμύρια νευρώνες του εγκεφάλου μας αλλά και γενικότερα της νευροβιολογίας και νευροψυχολογίας, της εξελικτικής βιολογίας και εξελικτικής ψυχολογίας, της ψυχανάλυσης και ψυχιατρικής, της εξέλιξης της ιατρικής επιστήμης και των Ανθρωπιστικών Σπουδών, της Θεωρίας της Πληροφορίας και της βιομηχανίας των ΗΥ και ούτω καθεξής έχουμε στα χέρια μας δεδομένα που μας οδηγούν σε ασφαλή επιστημονικά συμπεράσματα περί του «γνώθι σαυτόν» και στον άλλον.
Πλέον δεν ξέρουμε μόνο τι σκεφτόμαστε, αλλά και γιατί σκεφτόμαστε αυτό που σκεφτόμαστε και όχι κάτι άλλο. Γνώση, μνήμη, συναίσθημα, εκτελεστικές λειτουργίες και αυτόνομες διαδικασίες του εγκεφάλου, λιμβικό σύστημα, σύστημα επιβράβευσης και πόνου, προμετωπιαίος και μετωπιαίος λωβός, παρεγκεφαλίτιδα, στέλεχος, θάλαμος και υποθάλαμος του εγκεφάλου και κάθετι άλλο έχουν εν πολλοίς αποκρυπτογραφηθεί. Αυτό δεν σημαίνει πως συνεχώς δεν μαθαίνουμε καινούρια πράγματα για το πιο σύνθετο σύστημα στο σύμπαν – το ανθρώπινο μυαλό – ούτε πως δεν διορθώνουμε κάποια τα οποία έχουμε προσδιορίσει λάθος. Η επιστήμη συνεχώς αυτοσυμπληρώνεται και αυτοδιορθώνεται, αέναα. Σημαίνει όμως πως πλέον γνωρίζουμε πράγματα που ο Σουν Τζου ούτε καν μπορούσε να σκεφτεί και, επιπλέον, πως κάποια για τα οποία ενδεχομένως είχε διαισθητική αντίληψη εμείς τα έχουμε αποκρυπτογραφήσει. Ο άνθρωπος πλέον δεν είναι ένα θαύμα της φύσης: είναι ένα από τα δισεκατομμύρια οργανισμών που έχουν παρελάσει από τον πλανήτη και εκ των οποίων λιγότερο του 1% επιβιώνει σήμερα.
Έχοντας ανάλογες γνώσεις και σε συνάρτηση με τις οικονομικές και πολιτικές επιστήμες οι οποίες επίσης έχουν εξελιχθεί κατά πολύ τα τελευταία 30 χρόνια ακριβώς γιατί δεν βασίζονται μόνο σε θεωρίες και αναλύσεις και ιστορίες αλλά σε «σκληρά δεδομένα» που επιτρέπουν ασφαλή συμπεράσματα με σαφώς μικρότερο περιθώριο λάθους από ότι παλαιότερα, η δουλειά των ανώτερων στελεχών και της ηγεσίας εταιρειών και κρατών – τα τελευταία υπό μια οπτική μπορούν επίσης να θεωρηθούν πολυεθνικές εταιρείες, με μετόχους όλους τους κατοίκους τους και συμφέροντα σε όλον τον κόσμο – έχει γίνει ταυτόχρονα και πιο εύκολη και πιο δύσκολη: πιο εύκολη στο βαθμό που έχουν επικαιροποιήσει τις γνώσεις τους σε τομείς σαν αυτούς που προανέφερα και έχουν προσελκύσει επιστήμονες και ταλέντα που λειτουργούν με βάση της γνώσεις αυτές, και πιο δύσκολη γιατί πλέον η διοίκηση ανθρώπινων πόρων αδυνατεί να στηρίζεται μόνο σε κριτήρια όπως οι χρηματικές απολαβές και οι απολύσεις, το καρότο και το μαστίγιο των προηγούμενων αιώνων. Το πράγμα έχει γίνει πιο σύνθετο και οι αποχρώσεις του γκρι δεν είναι μόνο πενήντα όπως στην ομώνυμη σέξι ταινία αλλά πενήντα εις την νιοστή (για εμένα αυτό είναι ακόμα πιο σέξι από την ταινία). Το να ξέρεις τον εαυτό σου γίνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο μια συνεχής διαδικασία που απαιτεί συνεχή χαρτογράφηση, ανάλυση και συμπεράσματα στάσεων και απόψεων, επιθυμιών και υποχρεώσεων, απαιτήσεων και φόβων, παρορμήσεων και ιδιοσυγκρασίας, εκτιμήσεων και αποκλίσεων συμπεριφοράς και ούτω καθεξής. Με άλλα λόγια, η διοίκηση ανθρώπινων πόρων έχει γίνει επιστήμη και οι εταιρείες εκείνες που στερούνται γνώσης και ταλέντου στη διαχείριση της γνώσης είναι καταδικασμένες να ξεπεραστούν από την ιστορία όχι αργά, αλλά πολύ γρήγορα. Αυτά ως προς τα εντός.
Τώρα προσθέστε και τα εκτός στην εξίσωση: όσα γνωρίζουμε για τους εαυτούς μας πρέπει να τα γνωρίζουμε και για τους αντιπάλους, ανταγωνιστές ή ότι άλλο αντί- αντιμετωπίζουμε στο φυσικό πεδίο στο οποίο αναπτύσσουμε τις δραστηριότητές μας. Το να ξέρεις τον αντίπαλο σημαίνει πως ξέρεις συγκεκριμένα τους ανθρώπους του, τους έχεις χαρτογραφήσει, περιγράψει και αναλύσει διεξοδικά ώστε να έχεις όσο το δυνατόν πιο εμπεριστατωμένη γνώμη γι αυτούς γίνεται και να μπορείς – πολλές φορές και πριν από αυτούς, στο βαθμό που οι ίδιοι στερούνται ανάλογων γνώσεων – να προδιαγράψεις τις επιχειρηματικές τους αποφάσεις, να ανατρέψεις ήδη υπάρχουσες πολιτικές, στρατηγικές και τακτικές τους κινήσεις, να δρομολογήσεις εκ του μακρώθεν τη διαδικασία λήψεως των αποφάσεών τους, οδηγώντας στους σε ολέθρια πολλές φορές γι αυτούς λάθη, τα οποία θα δίνουν σε εσένα συνεχώς το πλεονέκτημα. Στο συνεχές επιχειρηματικό δράμα το πλεονέκτημα – όπως και στο σκάκι ή στο Go – το έχει εκείνη/ος που σκέφτεται πολλές κινήσεις μπροστά αφενός, ανταποκρίνεται σωστά στο τώρα αφετέρου και – ίσως το πλέον σημαντικό – είναι ευπροσάρμοστος στις πραγματικές, αντικειμενικές συνθήκες. Υπό εξελικτικό βλέμμα, είναι λάθος η (κατά παρερμηνεία του Δαρβίνου επικρατούσα) αντίληψη ότι επιβιώνει ο/η ισχυρότερος/η: επιβιώνει ο/η προσαρμοστικότερος/η, μέχρι τουλάχιστον να υπάρξει μια κάποια μετάλλαξη που θα απειλήσει και αυτόν/η.
Αυτό το τελευταίο μας φέρνει στο ζήτημα του περιβάλλοντος, το οποίο έβαλε ο Σουν Τζου. Το περιβάλλον πάντοτε ήταν απρόβλεπτο και το μέλλον – ή σωστότερα, όλα τα πιθανά μέλλοντα, μιας και το μέλλον ούτε ένα είναι ούτε προδιαγεγραμμένο αλλά καθημερινά προσδιορίζεται με τις πράξεις, σωστά, λάθη και παραλείψεις όλων μας – χαοτικό. Δεδομένου ότι αυτή την ανασφάλεια δεν την αντέχει ο εγκέφαλός μας, ανακαλύψαμε θρησκείες και φιλοσοφίες που έρχονται να καλύψουν αυτήν την ανασφάλεια, αλλά το γεγονός παραμένει: είναι πολύ δύσκολο να γνωρίσουμε το περιβάλλον και να προσαρμοστούμε σήμερα στο μελλοντικό τότε. Αυτές/οι όμως που το κάνουν, πολλές φορές μετά κόπων, πόνων και δακρύων, έχουν πολύ καλύτερες πιθανότητες να φτάσουν εκεί που πάνε. Οι υπόλοιπες/οι έχουν πολύ καλύτερες πιθανότητες τόσο να μην φτάσουν καθόλου, όσο και να φτάσουν πολύ μακρυά από εκεί που πάνε: στην τελευταία περίπτωση το πλέον σύνηθες είναι να φτάσουν στον πάτο ενός γκρεμού.
Για το περιβάλλον σήμερα γνωρίζουμε γεωμετρικά περισσότερα από όσα γνώριζε ο Σουν Τζου: κλίμα, γεωγραφία, γεωλογία, θάλασσες, έδαφος και υπέδαφος, ακόμα και τα άστρα δεν είναι πλέον terra incognita. Οι επιστήμες που τα αποκρυπτογραφούν έχουν επίσης προοδεύσει πολύ με αποτέλεσμα να έχουμε πολύ πιο ολοκληρωμένη την εικόνα μας. Αυτό δεν σημαίνει πως η δουλειά του οποιουδήποτε εταιρικού «στρατηγού» γίνεται πιο εύκολη: αντίθετα σημαίνει πως γίνεται πολύ πιο απαιτητική, μιας και έχει πολλές περισσότερες παραμέτρους να συμπεριλάβει στην ανάλυσή του προκειμένου οδηγήσει το εταιρικό σκάφος στην κατάκτηση νέων εδαφών, μέσα από ασφαλείς θάλασσες, αντιμετωπίζοντας αντίπαλους στόλους, σκοτώνοντας καρχαρίες, αποφεύγοντας τυφώνες και – τελικά – προσδένοντας σε ήρεμα λιμάνια. Από όλα τα παραπάνω ελπίζω να γίνεται κατανοητό πως ο Σουν Τζου σήμερα θα κοιμόταν ελάχιστα μέχρι την χάραξη της στρατηγικής του πορείας: αφού όμως την χάραζε θα μπορούσε να ηρεμήσει και να απολαύσει την πορεία, προβαίνοντας όταν οι συνθήκες το απαιτούν σε μικρές διορθώσεις επί του πηδαλίου, επί των καταρτιών ή επί των ανθρώπων: είτε μούτσων είτε καπεταναίων. Άλλωστε, κατ’ απαίτησή του στον βασιλιά στον οποίο πρότεινε να του διοικήσει το στράτευμα, είχε δικαιοδοσία επί πάντων: «ο βασιλιάς βασιλεύει και ο στρατηγός διοικεί και ο ένας δεν επεμβαίνει στο έργο του άλλου» του είπε. Αν αυτό γίνεται σεβαστό από τους σύγχρονους εταιρικούς βασιλιάδες και εταιρικούς στρατηγούς οι εταιρείες έχουν καλές πιθανότητες να επιτύχουν. Αν όχι, όχι.
Αλέξανδρος Λιακόπουλος
Chief Strategy Ofiicer
Πλέον δεν ξέρουμε μόνο τι σκεφτόμαστε, αλλά και γιατί σκεφτόμαστε αυτό που σκεφτόμαστε και όχι κάτι άλλο. Γνώση, μνήμη, συναίσθημα, εκτελεστικές λειτουργίες και αυτόνομες διαδικασίες του εγκεφάλου, λιμβικό σύστημα, σύστημα επιβράβευσης και πόνου, προμετωπιαίος και μετωπιαίος λωβός, παρεγκεφαλίτιδα, στέλεχος, θάλαμος και υποθάλαμος του εγκεφάλου και κάθετι άλλο έχουν εν πολλοίς αποκρυπτογραφηθεί. Αυτό δεν σημαίνει πως συνεχώς δεν μαθαίνουμε καινούρια πράγματα για το πιο σύνθετο σύστημα στο σύμπαν – το ανθρώπινο μυαλό – ούτε πως δεν διορθώνουμε κάποια τα οποία έχουμε προσδιορίσει λάθος. Η επιστήμη συνεχώς αυτοσυμπληρώνεται και αυτοδιορθώνεται, αέναα. Σημαίνει όμως πως πλέον γνωρίζουμε πράγματα που ο Σουν Τζου ούτε καν μπορούσε να σκεφτεί και, επιπλέον, πως κάποια για τα οποία ενδεχομένως είχε διαισθητική αντίληψη εμείς τα έχουμε αποκρυπτογραφήσει. Ο άνθρωπος πλέον δεν είναι ένα θαύμα της φύσης: είναι ένα από τα δισεκατομμύρια οργανισμών που έχουν παρελάσει από τον πλανήτη και εκ των οποίων λιγότερο του 1% επιβιώνει σήμερα.
Έχοντας ανάλογες γνώσεις και σε συνάρτηση με τις οικονομικές και πολιτικές επιστήμες οι οποίες επίσης έχουν εξελιχθεί κατά πολύ τα τελευταία 30 χρόνια ακριβώς γιατί δεν βασίζονται μόνο σε θεωρίες και αναλύσεις και ιστορίες αλλά σε «σκληρά δεδομένα» που επιτρέπουν ασφαλή συμπεράσματα με σαφώς μικρότερο περιθώριο λάθους από ότι παλαιότερα, η δουλειά των ανώτερων στελεχών και της ηγεσίας εταιρειών και κρατών – τα τελευταία υπό μια οπτική μπορούν επίσης να θεωρηθούν πολυεθνικές εταιρείες, με μετόχους όλους τους κατοίκους τους και συμφέροντα σε όλον τον κόσμο – έχει γίνει ταυτόχρονα και πιο εύκολη και πιο δύσκολη: πιο εύκολη στο βαθμό που έχουν επικαιροποιήσει τις γνώσεις τους σε τομείς σαν αυτούς που προανέφερα και έχουν προσελκύσει επιστήμονες και ταλέντα που λειτουργούν με βάση της γνώσεις αυτές, και πιο δύσκολη γιατί πλέον η διοίκηση ανθρώπινων πόρων αδυνατεί να στηρίζεται μόνο σε κριτήρια όπως οι χρηματικές απολαβές και οι απολύσεις, το καρότο και το μαστίγιο των προηγούμενων αιώνων. Το πράγμα έχει γίνει πιο σύνθετο και οι αποχρώσεις του γκρι δεν είναι μόνο πενήντα όπως στην ομώνυμη σέξι ταινία αλλά πενήντα εις την νιοστή (για εμένα αυτό είναι ακόμα πιο σέξι από την ταινία). Το να ξέρεις τον εαυτό σου γίνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο μια συνεχής διαδικασία που απαιτεί συνεχή χαρτογράφηση, ανάλυση και συμπεράσματα στάσεων και απόψεων, επιθυμιών και υποχρεώσεων, απαιτήσεων και φόβων, παρορμήσεων και ιδιοσυγκρασίας, εκτιμήσεων και αποκλίσεων συμπεριφοράς και ούτω καθεξής. Με άλλα λόγια, η διοίκηση ανθρώπινων πόρων έχει γίνει επιστήμη και οι εταιρείες εκείνες που στερούνται γνώσης και ταλέντου στη διαχείριση της γνώσης είναι καταδικασμένες να ξεπεραστούν από την ιστορία όχι αργά, αλλά πολύ γρήγορα. Αυτά ως προς τα εντός.
Τώρα προσθέστε και τα εκτός στην εξίσωση: όσα γνωρίζουμε για τους εαυτούς μας πρέπει να τα γνωρίζουμε και για τους αντιπάλους, ανταγωνιστές ή ότι άλλο αντί- αντιμετωπίζουμε στο φυσικό πεδίο στο οποίο αναπτύσσουμε τις δραστηριότητές μας. Το να ξέρεις τον αντίπαλο σημαίνει πως ξέρεις συγκεκριμένα τους ανθρώπους του, τους έχεις χαρτογραφήσει, περιγράψει και αναλύσει διεξοδικά ώστε να έχεις όσο το δυνατόν πιο εμπεριστατωμένη γνώμη γι αυτούς γίνεται και να μπορείς – πολλές φορές και πριν από αυτούς, στο βαθμό που οι ίδιοι στερούνται ανάλογων γνώσεων – να προδιαγράψεις τις επιχειρηματικές τους αποφάσεις, να ανατρέψεις ήδη υπάρχουσες πολιτικές, στρατηγικές και τακτικές τους κινήσεις, να δρομολογήσεις εκ του μακρώθεν τη διαδικασία λήψεως των αποφάσεών τους, οδηγώντας στους σε ολέθρια πολλές φορές γι αυτούς λάθη, τα οποία θα δίνουν σε εσένα συνεχώς το πλεονέκτημα. Στο συνεχές επιχειρηματικό δράμα το πλεονέκτημα – όπως και στο σκάκι ή στο Go – το έχει εκείνη/ος που σκέφτεται πολλές κινήσεις μπροστά αφενός, ανταποκρίνεται σωστά στο τώρα αφετέρου και – ίσως το πλέον σημαντικό – είναι ευπροσάρμοστος στις πραγματικές, αντικειμενικές συνθήκες. Υπό εξελικτικό βλέμμα, είναι λάθος η (κατά παρερμηνεία του Δαρβίνου επικρατούσα) αντίληψη ότι επιβιώνει ο/η ισχυρότερος/η: επιβιώνει ο/η προσαρμοστικότερος/η, μέχρι τουλάχιστον να υπάρξει μια κάποια μετάλλαξη που θα απειλήσει και αυτόν/η.
Αυτό το τελευταίο μας φέρνει στο ζήτημα του περιβάλλοντος, το οποίο έβαλε ο Σουν Τζου. Το περιβάλλον πάντοτε ήταν απρόβλεπτο και το μέλλον – ή σωστότερα, όλα τα πιθανά μέλλοντα, μιας και το μέλλον ούτε ένα είναι ούτε προδιαγεγραμμένο αλλά καθημερινά προσδιορίζεται με τις πράξεις, σωστά, λάθη και παραλείψεις όλων μας – χαοτικό. Δεδομένου ότι αυτή την ανασφάλεια δεν την αντέχει ο εγκέφαλός μας, ανακαλύψαμε θρησκείες και φιλοσοφίες που έρχονται να καλύψουν αυτήν την ανασφάλεια, αλλά το γεγονός παραμένει: είναι πολύ δύσκολο να γνωρίσουμε το περιβάλλον και να προσαρμοστούμε σήμερα στο μελλοντικό τότε. Αυτές/οι όμως που το κάνουν, πολλές φορές μετά κόπων, πόνων και δακρύων, έχουν πολύ καλύτερες πιθανότητες να φτάσουν εκεί που πάνε. Οι υπόλοιπες/οι έχουν πολύ καλύτερες πιθανότητες τόσο να μην φτάσουν καθόλου, όσο και να φτάσουν πολύ μακρυά από εκεί που πάνε: στην τελευταία περίπτωση το πλέον σύνηθες είναι να φτάσουν στον πάτο ενός γκρεμού.
Για το περιβάλλον σήμερα γνωρίζουμε γεωμετρικά περισσότερα από όσα γνώριζε ο Σουν Τζου: κλίμα, γεωγραφία, γεωλογία, θάλασσες, έδαφος και υπέδαφος, ακόμα και τα άστρα δεν είναι πλέον terra incognita. Οι επιστήμες που τα αποκρυπτογραφούν έχουν επίσης προοδεύσει πολύ με αποτέλεσμα να έχουμε πολύ πιο ολοκληρωμένη την εικόνα μας. Αυτό δεν σημαίνει πως η δουλειά του οποιουδήποτε εταιρικού «στρατηγού» γίνεται πιο εύκολη: αντίθετα σημαίνει πως γίνεται πολύ πιο απαιτητική, μιας και έχει πολλές περισσότερες παραμέτρους να συμπεριλάβει στην ανάλυσή του προκειμένου οδηγήσει το εταιρικό σκάφος στην κατάκτηση νέων εδαφών, μέσα από ασφαλείς θάλασσες, αντιμετωπίζοντας αντίπαλους στόλους, σκοτώνοντας καρχαρίες, αποφεύγοντας τυφώνες και – τελικά – προσδένοντας σε ήρεμα λιμάνια. Από όλα τα παραπάνω ελπίζω να γίνεται κατανοητό πως ο Σουν Τζου σήμερα θα κοιμόταν ελάχιστα μέχρι την χάραξη της στρατηγικής του πορείας: αφού όμως την χάραζε θα μπορούσε να ηρεμήσει και να απολαύσει την πορεία, προβαίνοντας όταν οι συνθήκες το απαιτούν σε μικρές διορθώσεις επί του πηδαλίου, επί των καταρτιών ή επί των ανθρώπων: είτε μούτσων είτε καπεταναίων. Άλλωστε, κατ’ απαίτησή του στον βασιλιά στον οποίο πρότεινε να του διοικήσει το στράτευμα, είχε δικαιοδοσία επί πάντων: «ο βασιλιάς βασιλεύει και ο στρατηγός διοικεί και ο ένας δεν επεμβαίνει στο έργο του άλλου» του είπε. Αν αυτό γίνεται σεβαστό από τους σύγχρονους εταιρικούς βασιλιάδες και εταιρικούς στρατηγούς οι εταιρείες έχουν καλές πιθανότητες να επιτύχουν. Αν όχι, όχι.
Αλέξανδρος Λιακόπουλος
Chief Strategy Ofiicer